6. SINIF YERYÜZÜNDE YAŞAM ÜNİTESİ II (DÜNYADA VE TÜRKİYEDE İKLİM)


Belli bir yerde, sıcaklık, nem, yağış, ba¬sınç, rüzgâr ve bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık gidişlerinin uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama duruma iklim denir. Bu or¬talama durum uzun yıllar içinde çok büyük deği¬şikliğe uğramaz.Sıcaklık, rüzgâr ve yağış gibi hava olayla¬rının bir yerde gösterdiği kısa süreli değişime de hava durumu denir.
6. SINIF YERYÜZÜNDE YAŞAM ÜNİTESİ II (DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE İKLİM)



Belli bir yerde, sıcaklık, nem, yağış, ba¬sınç, rüzgâr ve bulutluluk gibi hava olaylarının mevsimlik, yıllık gidişlerinin uzun yıllar boyunca gösterdikleri ortalama duruma iklim denir. Bu or¬talama durum uzun yıllar içinde çok büyük deği¬şikliğe uğramaz.
Sıcaklık, rüzgâr ve yağış gibi hava olayla¬rının bir yerde gösterdiği kısa süreli değişime de hava durumu denir.
Sıcak kuşak ve ılıman kuşak, Kuzey Yarım Küre'de, Güney Yarım Küre'ye göre daha geniş alan kaplar. Bunun sebebi Kuzey Yarım Küre'de karaların oranının daha fazla olmasıdır. Denizler ka¬ralara göre az ısınırlar. Oysa karalar çok ısınırlar. Bu durum Kuzey Yarım Küre'de sıcak ve ılıman kuşağın daha geniş alan kaplaması¬na neden olmaktadır. Yine bu durumun sonucu olarak Kuzey Yarım Küre Güney Yarım Küre'ye göre 2 °C daha sıcak olmaktadır.
İklim tiplerini üç bölümde inceleyebiliriz:
A) Sıcak iklimler
B) Ilıman iklimler
C) Soğuk iklimler

A) SICAK İKLİMLER:
1- Tropikal İklim (Savan)
* İsmini sıcak iklimlerde yetişen çayırlardan almaktadır.
* Sıcaklıklar bütün mevsimlere yayılır.
* Sıcak bir günde yağış görülebilmektedir.
* Sudan platosu, Doğu, Güney ve Merkez Afrika'da sıklıkla görülmektedir.
2- Muson İklimi:
* Bu iklim tipinde yaz mevsimi yağışlı, kış mevsimi kurak geçmektedir.
* Sıcaklık ortalamaları 10 °C'nin altına hiç düşmemektedir.
* Genellikle Güney, Güneydoğu Asya ve Doğu Asya'da etkilidir.
* Akarsu rejimleri düzensizdir.
* Yağışsız dönemde yaprağını döken ormanlar doğal bitki örtüsünü oluşturul^
* Pirinç, çay, kahve, pamuk, muz, ananas, turunçgiller, zeytin önemli tarım ürünleridir. Koyun, keçi ve manda yetiştirilen evcil hayvanlardır.
3- Ekvatoral İklim:
* Bu iklim tipi günlük ve yıllık sıcaklık farklılıklarının en az olduğu iklimdir.
* Bitki örtüsü ekvatoral ormanlardır.
* Amazon ve Kongo havzaları, Malezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine'de görülmektedir.
* Ormanların çok gür olması nedeniyle çok sayıda maymun ve kuş türü yaşar. .
* Yıl boyunca yüksek sıcaklık ve bol yağış nedeniyle bütün yıl yeşil kalan 40-50 m uzun¬luğundaki ağaçlardan oluşan tropikal yağmur ormanları do¬ğal bitki örtüsüdür.
* Kahve, kakao, kauçuk, ananas, şeker kamışı, soya fasulyesi, turunçgiller, Hindistan cevizi, mısır ve pirinç yetiştirilir.
4- Çöl İklimi:
* Bu iklim tipinde sıcaklıklar oldukça yüksek, yağışlar ise son derece azdır.
* Arabistan yarımadası. Büyük Sahra Çölü, Avustralya'nın iç kısımları, Meksika Çölleri, Peru Çölleri, Kızılkum, Karakum ve Taklamakan Çölleri bu iklimin görüldüğü yerlerdir.
* Çöller, bitki örtüsü bakımından oldukça fakirdir. Çoğunlukla dikenli çalılar ve gövdelerinde su tutma özelliği olan kaktüsler, görülür.
* Çöl ikliminin simgesi hurmadır. Yeraltı suyunun yüzeye çıktığı yerler olan va¬halarda sulama ile pamuk, yer fıstığı, tahıl ve üzüm yetiştirilir. Koyun ve deve en çok yetiştirilen evcil hayvandır.

B) ILIMAN İKLİMLER:
1- Okyanus İklimi:
* Genellikle karaların batı kıyılarında hüküm süren bu iklim tipinde yazlar serin, kışlar ise ılık geçmektedir.
* Bitki örtüsü ormanlardır.
* Görüldüğü yerler: Şili'nin güney kıyıları. Batı Avrupa ve Yeni Zelanda vb.

2- Akdeniz İklimi:
* Ülkemizde de görülen bir iklim tipidir.
* Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir.
* Bitki örtüsü makilerdir.
* Akdeniz'e kıyısı olan ülkelerin büyük çoğunluğu ile Orta Şili ve California kıyılarında görülmektedir.
* Akdeniz ikliminin etkili olduğu yörelerde küçükbaş hayvancılık yapılır. Özellikle keçi en çok yetiştirilen hayvandır.
* Buğday, arpa, zeytin, turunçgiller, üzüm, pamuk, şekerpancarı yetiştirilir.

3- Karasal İklim:
* Yazlar sıcak, kışlar ise çok soğuk ve yağışlı geçer. Yağışlar genelde karşeklindedir.
* Denizden uzak karaların iç kesimlerinde görülmektedir.
* Yıllık sıcaklık farklılıkları oldukça fazladır. Bitki örtüsü bozkır (step) dır.
* Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mısır, patates, çeşitli baklagiller, üzüm, elma, armut, şekerpancarı, keten ve tütün yetiştirilen başlıca ürünlerdir.
* Karasal iklimin doğal bitki örtüsü yağışlı mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan ot topluluklarından oluşan bozkırlardır.
* Karasal iklimin görüldüğü alanlarda küçükbaş hayvancılık yapılır. Koyun en çok yetiştirilen küçükbaş hayvandır.
C) SOĞUK İKLİMLER:

1- Tundra iklimi:
* Sıcaklıklar son derece düşüktür.
* Yılın büyük bir bölümü soğuk geçer. Yazlar kısa ve serin, kışlar ise uzun ve serttir.
* Bitki örtüsü tundradır.
* Sibirya'nın kuzeyi, Grönland kıyıları ve Kanada'nın kuzeyi görüldüğü yerlerdir.
* Tundra ikliminde yılın büyük bir bölümü donmuştur. Kısa yaz mevsiminde karların erimesiyle toprağın üst kısmı çözülür ve bataklığa dönüşür. Bu bataklıklarda bodur çalı, çayır ve yosunlardan oluşan tundra bitkileri yetişir.
* Tundra ikliminin görüldüğü yerlerde ren geyiği, misk öküzü ve bizon gibi hayvanlar görülür.

2- Kutup İklimi:
* İklim tipleri içerisinde en soğuk olanıdır. Yılın büyük kısmında güneş ışınları görülmez. Hakim bir bitki örtüsü yoktur.
* Görüldüğü yerlere Antartika, Grönland'ın iç kesimleri ve kuzey kutbunu örnek verebiliriz.
DÖRT MEVSİM TÜRKİYE
Kuzey Yarım Küre'de ve Orta Kuşak'ta yer alan Türkiye'de farklı iklim tipleri görülür. Tür¬kiye'de farklı iklimlerin ortaya çıkmasında;
1. Üç tarafının denizlerle çevrili olması,
2. Ilıman kuşakta yer alması,
3. Ortalama yükseltinin fazla olması ve yük¬seltinin batıdan doğuya doğru artması,
4. Kuzeyde ve güneyde dağların kıyıya pa¬ralel olarak uzanması etkilidir.
Kuzeyde Karadeniz Bölgesi'nde dağların kıyıya paralel uzanması denizden gelen nemli ha¬vanın yüksek dağ yamaçlarında yükselip soğuyarak yoğunlaşmasını ve bol yağış bırakmasını sağlamıştır. Dağların bu şekilde uzanması ayrıca deniz etkisinin iç kısımlara sokulmasına engel ol¬duğundan iç kısımlara doğru bol yağışlı iklim ye¬rini karasallığa bırakmıştır. Böylece kıyıda ve iç kesimlerde farklı iklim özelliklerinin görülmesine sebep olmuştur. Bu durumun ortaya çıkması dağ¬ların uzanış doğrultusu ile ilgilidir.
Güneyde Akdeniz Bölgesi'nde de dağla¬rın kıyıya uzanış doğrultusu paraleldir. Bu durum tıpkı Karadeniz Bölgesi'nde olduğu gibi Akdeniz Bölgesi'nde de kıyı ile iç kesimler arasında farklı iklim tiplerinin görülmesine sebep olmuştur.
Kuzeyde ve güneyde dağların kıyıya pa¬ralel uzanması Türkiye'de karasal iklimin daha geniş bir alana yayılmasında etkili olmuştur.
Türkiye'nin batısında ise durum biraz daha farklıdır. Burada dağlar denize dik uzanır ve deniz etkisi daha fazla içeri sokulabilme imkânı bulur. Ancak Türkiye'de yükseltinin batıdan doğu¬ya doğru artmasına bağlı olarak iklimde karasal¬lasın
Türkiye'de iklim üzerinde dağların uzanış doğrultusunun ve yükseltinin etkisi oldukça fazla¬dır.
Türkiye genelde Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Bu durumu, ülkemiz genelinde yazla¬rın kurak, kışların yağışlı geçmesi kanıtlar. Bu¬nunla birlikte, birbirlerinden belirgin farklarla ayrı¬labilen karasal ve Karadeniz iklimleri de etkilidir.
Türkiye'de İklim
Ülkemizde Akdeniz, Karadeniz ve Karasal olmak üzere üç iklim tipi görülmektedir.
a) Akdeniz İklimi: Daha çok Akdeniz Bölgesi, Ege Bölgesi ve Marmara Bölgesinin bir bölümünde etkilidir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.
b) Karadeniz İklimi: Karadeniz Bölgesinin kıyı kesimlerinde görülür. Her mevsim yağışlıdır. Yağışlar daha çok kış aylarında düşmektedir. Bitki örtüsü gür ormanlardır.
c) Karasal İklim: Yazları sıcak ve kurak: kışları kar yağışlı geçen bir iklim tipidir. Doğu Anadolu, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile Ege Bölgesinin İç Batı Anadolu Bölümü ve Marmara Bölgesinin Ergene Bölümünde görülür. Bitki örtüsü bozkırdır. Karasal iklim görülen yerler arasında karasallık derecesi bakımından farklılıklar görülmektedir