6.SINIF İPEK YOLUNDA TÜRKLER KONU ÖZETİ - 2
İSLAMİYET'İN DOĞUŞU VE YAYILIŞI


İSLAMİYET'TEN ÖNCE ARAP YARIMADASI'NIN DURUMU
Siyasal Durum
İslamiyet'ten önce Arap Yarımadası'nda siyasi birlik yoktu. Halk kabilelere bölünmüştü. Bu dönemde insanlar genelde güneyde Yemen bölgesi ile Mekke ve Medine şehirlerinin bulunduğu Hicaz bölgesinde yaşıyorlardı.

Sosyal ve Ekonomik Hayat
Mekkeliler ticaretle, Medine'liler ve Taif'liler çiftçilikle geçimlerini sağlarlardı. Ukaz denilen yerde her yıl panayır düzenlenirdi. Araplar'da kölelik yaygındı. Erkekler istediği kadar kadınla evlenebilirdi. Kadının boşanma ve miras hakkı gibi sosyal hakları yoktu. Kız çocuklarından bazıları öldürülür ya da diri diri toprağa gömülürdü. Bu yüzden İslâmiyet'ten önce Arabistan'¬da yaşanan döneme Cahiliye Devri denir.
Din
Din Arap Yarımadası'ndaki insanların çoğunluğu puta ta¬pardı. Ayrıca Musevilik, Hıristiyanlık, Zerdüştlük dinine inananlar vardı. Az da olsa Hz. İbrahim'in dinine inanan ve Hanif denen kişiler de Arabistan'da yaşarlardı.

YENİ BİR DİN-IŞIK DOĞUYOR
Hz. Muhammed Dönemi
• Hz Muhammed 571 yılında Mekke'de doğdu.
• Mekke'nin ileri gelen Ha'şimoğulları so¬yundan olan Hz Muhammed'in annesinin adı Âmine, babasınınki Abdullah'tır.
• Doğmadan önce babasını, 6 yaşında ise annesini kaybetmiş olan Hz. Muhammedi önce dedesi Abdulmuttalip sonra da amcası Ebu Talip himaye etmiştir.
• Doğruluğu ve dürüstlüğü sayesinde "El-Emin"(güvenilir kişi) unvanını almıştır.
• Hz. Muhammed hayatının hiçbir döne¬minde putlara tapmamış ve sık sık Hira(Nur) Dağı'nda kendi iç dünyası ile baş başa kalmıştır.
• 610 yılında Hira Dağı'nda bulunduğu sı¬rada Hz Cebrail aracılığı ile peygamberlikle görevlendirildi.
• Hz Hatice, Hz Ali, Hz Ebubekir ve Hz Zeyd İslamiyet'e ilk inananlardır.
• Kısa sürede Mekke'de yayılan İslamiyet, Mekke/i müşrikler tarafından tepkiyle karşılan¬mıştır. Eşitlik ve sosyal adalet ilkeleri üzerine in¬şa edilmiş olan İslam dini tek tanrı inancını getir¬miştir. Bundan dolayı putlara tapan' Mekkeli müşrikler Müslümanlara karşı işkence ve baskı uygulamışlardır.
• Mekkeli müşriklerin ileri gelenleri Hz Mu¬hammedi öldürmek için harekete geçtiler.
• Mekke'de ticaret yapan Medineliler Hz Muhammed'e ve tebliğ ettiği dine inanmışlardı. Medineli Müslümanların çağrısı üzerine Hz Mu¬hammed Hz. Ebubekir ile birlikte Medine'ye hic¬ret etti. (622)
Hicretin Sonuçları
• İslamiyet daha kolay yayılmıştır.
• Mekke'den göç edenlere "muhacir", Me¬dineli Müslümanlara da "Ensar" adı verilmiştir. Böylece Yahudiler ile birlikte Medine'de üç grup oluşmuştur.
• Bu grupların anlaşmaları(vatandaşlık sözleşmesi) ile birlikte İslam devleti kurulmuştur.
• Hz Muhammed devlet başkanı kabul edilmiştir.
• Hicret, hicri takvime başlangıç olarak ka¬bul edildi.
HZ. MUHAMMED DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI
Bedir Savaşı (624)
• Muhacirler Mekke'de bıraktıkları malları¬na karşılık Mekke kervanına el koymuştur. Bu¬nun üzerine Mekkeliler ile yapılan savaşı Medi¬neli Müslümanlar kazandı.
• Müslümanların Mekkelilere karşı kazan¬dığı ilk zaferdir.
• İslam savaş hukuku doğdu. Savaşta elde edilen ganimetlerin 1/5'i devlet hazinesine, 4/5'inin ise savaşa katılanlara verileceği karar¬laştırıldı.
• Savaşta esir düşenler fidye ödemeleri veya Müslüman gençlere okuma-yazma öğret¬meleri karşılığında serbest bırakıldı.
UYARI:
Esirlerin okuma-yazma karşılığında serbest bırakılması, İslamiyet'in eğitime ver¬diği önemi gösterir.
Uhud Savaşı (625)
• Mekkeliler, Bedir yenilgisinin intikamını almak için, Medineli Müslümanlara savaş açtı.
• Uhud dağı eteklerine yerleştirilen okçula¬rın yerlerini terk etmeleri üzerine, Halid bin Velid komutasındaki müşriklerin saldırısı sonucu Müs¬lümanlar bu savaşı kaybetmiştir.
• Müslümanların Mekkeli müşrikler karşı¬sında aldıkları ilk ve tek yenilgidir.
Hendek Savaşı (627)
• Mekkeli müşriklerin Müslümanları tama¬men ortadan kaldırmak istemelerinden dolayı, müşrikler tekrar harekete geçti.
• Hz Muhammed, İranlı Müslüman komu¬tan Selman-ı Farisi'nin tavsiyesi ile Medine şeh¬rini hendeklerle çevirdiler ve savunmada kaldı¬lar.
• Müslümanlar istediklerini almış olarak bu savaş sona erdi.
• Bu savaş Müslümanların son savunma savaşı olmuştur.
Hudeybiye Antlaşması (62
• Hz Muhammed 628 yılında Kabe'yi ziya¬ret etmeye karar verdi. 1500 Müslüman'la bera¬ber yanlarına sadece kılıç alarak Kabe'yi ziyaret etmek için yola çıktı.
Hudeybiye mevkine gelindiğinde Hz Os¬man elçi olarak gönderildi ve Kabe'yi ziyaret için izin istendi. Mekkelilerin Hz Osman'ı alıkoyma¬ları üzerine savaş kararı alındı. Bunun üzerine Mekkeliler barış istedi.
Yapılan antlaşmaya göre;
• İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılma¬yacak.
• Müslümanlar o sene Hac yapmayacak; ertesi yıl 3 gün süreyle silahsız olarak Kabe'yi zi¬yaret edebileceklerdi.
UYARI:
Bu madde Mekkelilerin Müslümanlar¬dan çekindiğini gösterir.
• Reşit olmadan İslamiyet'i seçen Mekkeli¬ler Medine'ye alınmayacak, ancak Mekke'ye sığınan Müslümanlar geri verilmeyecekti.
• Her iki taraf da istedikleriyle antlaşmalar yapabileceklerdi.
Hudeybiye Antlaşması ile;
• Mekkeliler Müslümanları hukuken tanıdı¬lar.
• Mekke'de İslamiyet daha hızlı yayılmaya başladı.
Hayber Kalesi'nin Fethi (629)
• Şam ticaret yolunu tehdit eden Mekkelileri Müslümanlar aleyhine kışkırtan Yahudiler üzerine bir sefer düzenlendi.
• Yahudilerin elindeki Hayber Kalesi fethe¬dildi.
• Müslümanların ilk taarruz savaşıdır.
Mute Savaşı (629)
• Bir Müslüman keşif kolunun Bizans'a bağlı Gassaniler tarafından pusuya düşürülüp öldürülmesi sonucunda Gassaniler üzerine se¬fere çıkılmıştır.
• Hz Muhammed sefere katılmadı. İslam ordusu Bizans karşısında başarısız olmuştur.
• Bizans ile yapılan ilk savaştır.
UYARI:
Gaza (Gazve): Hz Muhammed'in bizzat katıldığı savaşlara denir.
Seriye: Hz Muhammed'in katılmadığı savaşlara denir.


Mekke'nin Fethi (630)
• Mekkelilerin Hudeybiye Antlaşmasının maddelerine uymaması üzerine Hz Muhammed Mekke'nin fethi için harekete geçti.
• Önemli bir direnişle karşılaşmadan Müs¬lümanlar şehri ele geçirdi. Kabe putlardan te¬mizlendi. Böylece İslamiyet'in yayılışı kolaylaştı.
Huneyn Savaşı ve Taif Seferi (630)
• Müslüman olmayan Arap kabilelerin Müslümanlara karşı birleşmesi üzerine Hz Muhammed hareket geçti. Huneyn şehrinde ya¬pılan savaşta putperestler yenilgiye uğradı.
• Huneyn'den kaçan putperestler Taife sığındılar. Buraya yapılan seferden sonuç alına¬madı. Ama daha sonra şehir kendiliğinden İsla¬miyet'i kabul etti.
Tebuk Seferi (631)
• Bizans İmparatorluğu'nun büyük bir ordu ile Arabistan'a yürüdüğü haberi alınınca Hz Mu-hammed sefere karar vermiştir. Ancak Tebük şehrine varılınca haberin asılsız olduğu anlaşıl¬mış ve geri dönülmüştür.
• Tebük seferi Hz Muhammed'in son se¬feri olmuştur.
Veda Hutbesi (632)
• Hz Muhammed, 632 yılında hac görevini yerine getirmek için kalabalık bir kafile ile Mek¬ke'ye giderek son kez Hac görevini yerine getir¬miştir.
• Arafat'ta yaklaşık 150000 kişiye bir ko¬nuşma yaptı. Hz Muhammed bu hutbede: -Kuran-ı Kerim'in tamamlandığını,
- Cahiliye devrinin kapandığını,
-Kan davalarının sona erdiğini,
- Faiz ve zinanın haram olduğunu,
- Bütün Müslümanların eşit olduğunu be¬lirtti.
• Hz Muhammed 8 Haziran 632'de Medi¬ne'de vefat etti.

DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-66Î (Cumhuriyet Dönemi)
• Halife, İslam devletinde din ve adalet başkanıdır.
• Hz Muhammed'in vefatından sonra sıra¬sı ile Hz Ebubekir, Hz Ömer, Hz Osman ve Hz Ali halife olmuştur.
• Dört halife döneminde halifeler seçimle iş başına geldikleri için, bu döneme "Cumhuriyet Dönemi" denilmektedir.
Hz Ebubekir Dönemi (632-634)
• Ortaya çıkan yalancı peygamberler soru¬nunu çözdü.
• Zekat ve vergi vermeyen, dinden dönen kabileler ile savaşarak Müslümanları tekrar Me¬dine etrafına topladı.
• İlk kez Arap Yarımadası dışında fetihlere başladı.
• Yermuk Savaşı ile Bizans, ilk kez mağlup edilmiştir.
• Kur'an ayetleri birleştirilerek kitap haline getirildi.
UYARI:
Savaşlarda hafızların şehit olmaları üzerine Kur'an ayetleri kitap haline getirilmiş ve böylece Kur'an değişmeden günümüze kadar gelmiştir.
Hz Ömer Dönemi (634-644)
• Seçimle başa geldi. Adaleti, doğruluğu ve cesareti ile ün yapmıştır.
• Bizans, Ecnadeyn Savaşı ile bir kez daha yenilgiye uğratılmış, Suriye ve Filistin'in fethi tamamlanmıştır.
• Kuzey Afrika'nın fethine başlanarak, Mı¬sır'ın tamamı fethedildi.
• Sasaniler ile yapılan Kadisiye (636), Ce-lula (637) ve Nihavent (642) savaşlarının sonu¬cunda İran ve Irak toprakları Müslümanların eli¬ne geçti, Sasani İmparatorluğu'na son verildi.
UYARI:
Bu gelişmelerden sonra Müslümanlar, Türkler ile komşu olmuşlardır.
TEŞKİLATLANDIRMA ÇALIŞMALARI
• Fethedilen topraklar adı verilen yöne¬tim birimlerine ayrılmıştır. Bu illere valiler tayin edilmiştir.
• Düzenli ordu ve ordugâhlar kurulmuştur.
• Mali ve askeri amaçlı divan örgütü kurul¬muştur.
• Devlet hazinesi kurulmuştur.
• Adli teşkilat kurularak illere kadılar tayin edildi.
• Ikta sistemi uygulanmaya başlamıştır.
• Hicri takvim kullanılmaya başlandı.
UYARI:
Hz Ömer zamanında teşkilatlanma ça¬lışmalarının yapılma sebebi; fetihlerle ülke sınırlarının genişlemesidir.
Hz Osman Dönemi (644-656)
• İran'ın fethi tamamlanmıştır.
• İlk defa Müslümanlar ile Türkler karşı kar¬şıya geldi. Kafkasya'ya giren İslam orduları Ha¬zarlar ile yapılan savaşta yenilerek geri çekildi¬ler.
• Kuzey Afrika'nın fethi tamamlanmıştır.
• islam devletinin ilk donanması bu dö¬nemde kuruldu.
• Kur'an çoğaltılarak önemli merkezlere gönderildi.
• Hz. Osman'ın kendi soyundan olanları valiliklere ataması huzursuzluklara yol açtı. Bun¬dan dolayı Hz Osman bu durumdan rahatsız olanlar tarafından şehit edilmiştir.
Hz Ali Dönemi (656-661)
• Hz Ali döneminde siyasi sebeplerden dolayı Müslümanlar arasında;
- Cemel Vakası
- Sıffin Savaşı
- Hakem Olayı yaşandı.
-Fetihler durdu.
- İç karışıklıklar arttı.
- İslam'da ilk ayrılıklar yaşandı.
Emeviler Dönemi (661 -750)
- Bu dönemde halifelik, saltanat haline ge¬tirildi.
- İstanbul ilk defa Müslümanlar tarafından kuşatıldı.
- İslamiyet; İspanya, Horasan, Maveraünnehir ve Kuzey Afrika coğrafyalarında yayılma imkanı buldu.
- Hz Hüseyin'in şehit edildiği Kerbela Ola¬yı yaşandı. Şiilik mezhebi ortaya çıktı.
- Emeviler ilk Arap parasını bastılar. Arap-çayı resmi dil olarak kullandılar.
- Emeviler kendi soylarını, Arap olmayan Müslümanlara karşı üstün tutarak Arap milliyet¬çiliğini savundular. Bu nedenle İslamiyet Türkler arasında bu dönemde yayılmamıştır.
-Abbasiler, Türklerin de yardımı ile Emevi devletini yıktı.
Abbasiler Dönemi (750-125
-Abbasiler, Arap milliyetçiliğini terk ederek, Talaş savaşından sonra Türk-Arap ilişkilerini art¬tırmışlardır.
- Abbasilerin hoşgörülü politikası sonu¬cunda İslamiyet daha hızlı yayılmış ve Türkler bu dönemde İslamiyet'i kitleler halinde kabul et¬mişlerdir.
- İlk kez vezirlik uygulamasına geçilmiştir.
- Moğol istilası sonucunda devlet yıkılmış¬tır.